Soğuk uygulamada, vücuttan ısı kaybettirerek dokuların temperatürü tedavi edici amaçlarla azaltılır.
Fizik tedavide
- travmadan sonra kas-iskelet sisteminin rehabilitasyonunda
- nöromusküler fonksiyon bozukluklarında soğuk ajanlar kullanılır.
- erken dönemde ağrıyı azaltmak
- ateşi düşürmek
- kanamayı kontrol altına almak
- travmatik orjinli ödemi azaltmak ve önlemek
- inflamasyona bağlı oluşan kas spazmını azaltmak
- spastisiteyi inhibe etmek amacı ile kullanılır.
Fiziksel Prensipler
Vücut temperatürünün azalmasına hipotermi denir. Deri temperatürünün azalma hızı dokunun geçirgenliğine ve kendi sıcaklığına bağlıdır.
Hensel sıcaklık dağılımının bölgeden bölgeye değiştiğini, bunun da
Hensel sıcaklık dağılımının bölgeden bölgeye değiştiğini, bunun da
- epidermis, dermis, yağ dokusu ve kas kalınlığına
- dokunun su miktarına
- kan akımının hızına bağlı olduğunu belirtmektedir.
- donma noktasına kadar normal görünümünü korur
- donma noktasında süt-beyaz renk ve sertlik görülür
- donma süresi uzarsa kabarma, ödem görülür.
- donmanın süresine
- çevrenin sıcaklık derecesine bağlıdır.
- Kondüksiyon (direkt temas)
Gerekli olan bölgeye buz veya cold pack yerleştirilmesidir. Diğer bir yöntem distal ekstremitenin serin veya soğuk suya daldırılmasıdır. Temperatür değişiminin büyüklüğünü etkileyen faktörler;
-soğuk ajan ve doku arasındaki sıcaklık farkı
-uygulama süresi
-soğumaya başlayan alanın termal kondüktivitesi
-soğuk ajanın tipi (buz, su vb)
Ortalama 20 dk uygulama yapılır. Soğuk uygulamaya göre sıcak uygulamada ısıtılan bölgenin normal sıcaklık seviyesine dönmesi daha çabuk olur. - Buharlaşma (evoporasyon)
Spreyden çıkan hava buharlaşır. Buhar soğur. Derinin ortaya çıkardığı ısı ile temas eder (deri sıcaklığını yaklaşık 15 °C ani olarak düşürür).
Fizyolojik Etkiler
Akut travmada soğuk uygulama
-arteriollerin vazokonstrüksiyonu ile kanamayı azaltmakta
-vazoaktif maddeler ve metabolizmayı azaltmakta
-spastisiteyi azaltmaktadır.
Hemodinamik Etkiler
- Bir stimulus gelince, vücut savunma mekanizması uyarılır. Buna aksiyon (ani cevap, ilk etki) denir. Bu faz kısa soğuk uygulama ile meydana gelir. Soğuğa ilk cevap vazokonstruksiyondur ve şu fazları içerir;
-bölgesel olarak yüzeyel kan damarlarının doğrudan ve dirençli kasılması
-merkezi sinir sistemi aracılığıyla refleks etki tarafından ani olarak oluşturulan genel vazokonstruksiyon
-serinlemiş deriden genel dolaşıma geri dönen serin venöz kan tarafından uyarılan posterior hypotalamusun aktivasyonu sonucu gecikmiş genel vazokonstruksiyon.
Damar çapının azalmasına bağlı olarak düz kasların kontraksiyonu azalır - Vücut dengesini sağlamak için ikinci bir tesir açığa çıkar. Buna reaksiyon fazı denir. Soğuğa reaksiyon kısa-kuvvetli soğuk uygulamasında açığa çıkar. Reaksiyonda 3 faz bulunur;
a-ısı fazı (termojenik merkezlerin uyarılması); soğuk stimulusu yenmek için vücut ısısının artırıldığı görülür.
b-dolanım fazı; vazomotor merkezlerin uyarılması sonucu açığa çıkar. Vazokonstruksiyonu ılıkık hissi, titreme ve derinin kısalmasıyla çabucak vazodilatasyon izler. Hunting cevabı.
c-sinirsel faz (tonik etki, tamamlanmamış reaksiyon); refleks stimulasyonu olur, kas tonusu artar, hasta kendini iyi ve kuvvetli hisseder. Soğuk sinir sistemi yoluyla refleks tesirlere yol açar. Etkisi 3 şekildedir; vazomotor (dolanımla ilgili), visseromotor (iç organlarla ilgili), sekretör (bezlerle ilgili).
Posttravmatik Ödem ve İnflamasyon
Akut travmadaki soğuk uygulama nedenleri (yaralanmayı izleyen ilk 24-48 saat);
- vazokonstruksiyon nedeniyle hücre boşluğuna sıvı filtrasyonunu azaltması
- inflamasyon ve ağrıyı azaltması
- metabolizma hızını yavaşlatması
Yaralanmış Dokuda Isının Fizyolojik Etkileri
Sıcak
|
Soğuk
|
|
Dolaşım
|
Vazodilatasyonda, kan akışında, hematomda artma. İlk
olarak yatışma
|
Vazokonstruksiyon, kan akışında, hematomda azalma. İlk
olarak birkaç dk rahatsızlık, sonra uyuşukluk ve anestezi
|
Ağrı
|
İkinci olarak 30 dk sonra geri çekilmede artma
|
Azalma
|
Kas Spazmı
|
İlk olarak orta derecede azalma, 40 dk sonra artma
|
Azalma
|
Ödem
|
Artma
|
Azalma
|
Metabolizma
|
Artma
|
Genelikle çok yeterli
|
Penetrasyon
|
Normal sığlık, nemli sıcaklıkla daha az
ultrason ile daha fazladır |
Yöntem değişikliği önem kazanır
|
Buz uygulamasının insan derisindeki etkisi 4 aşamada ortaya çıkar;
1. durumda uygulamadan sonra 1-3 dakikalarda hasta soğukluk hisseder.
2. 2-7 dk yanma veya acı
3. 5-12 dk uyuşukluk veya acıda anestezi, belirli bölgeye ait sinir lifleri iletiminde azalma veağrı spazm halkasında kırılma
4. 12-15 dk metabolizmanın artması ve derin dokuda refleks vazodilatasyon.
Periferik Sinirlere Etkisi
Duyu ve motor iletim hızı azalır. Sinaptik aktivite azalır.
Kas Gücü
Soğuk, kas performansını etkiler. Hemen uygulama sonrası kas gücü düşer.
Nöromusküler Etki
Soğuk spastisiteyi geçici olarak 2 mekanizma ile azaltır;
-kutaneal afferentlerin stimulasyonu ie XMN aktivitelerinde refleks azalma
-kanın direkt soğutulmasıyla afferent iğciğin desarjlarında azalma.
Soğuk uygulamada
5-7 dk tonik
15-20 dk normal
30-40-45 dk uzun süreli----> spastisitenin inhibisyonu.
Metabolizmaya Soğuğun Etkileri
Hücrelerin O2 tüketimi ve enerji gereksinimleri azaldığı için metabolik aktiviteler azalır.
Konnektif Dokuya Soğuğun Etkisi
Dokuların viskozitesinde artış, harekete dirençte artış, doku sertliği gözlenir.
Uygulama Yöntemleri
Daldırma-batırma, buz masajı, buz sopaları, buz torbaları, soğuk havlular, basınçlı cryoterapi, soğutma spreyleri (florometan, etil korid vs), jel içerikli refreezable solüsyonlar, cold pack.
Soğuk Uygulamanın Kontraendikasyonları ve Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar
Soğuğa hipersensitivite gösteren kişilerde uygulanmamalıdır. Bu semptomlar
soğuk ürtikeri
kriyoglobinemia
soğuk toleranssızlığı
raynaud's fenomeni
paroksismal soğuk hemoglobinurias
bazı romatizmal hastalıklar
renal disfonksiyon
sekonder hipertansiyon.
Sıcağa Karşı Soğuk Uygulama Seçimi
Sıcak veya soğuk uygulamaların hangisinin seçileceğine karar verirken şu durumlar göz önünde buundurulmalıdır:
- yaralanma veya hastalığın devresi
- tedavi edilecek vücut alanı
- tıbbi durum
- hastanın özel durumu
- ev programının bir parçası olarak termal ajanın kullanılabilme durumu
- hastanın değerlendirilmesi
- tedavi amacının belirlenmesi
- tedavi programının planlanması
- ısı ajanının seçilmesi
- tedavi için pozisyonun seçilmesi
- hastaya bilgi verilmesi
- ısı ajanının uygulanması
- tedaviye devam edilip edilmeyeceğinin belirlenmesi
- ev programının verilmesi
Sıcak
|
Soğuk
|
||
Avantajları
|
Dezavantajları
|
Avantajları
|
Dezavantajları
|
Ağrıyı azaltır
|
Ödemi artırır
|
Daha fazla ödemi önler
|
Sertliği artırır
|
Doku elastikiyetini artırır
|
Ağrıyı azaltır
|
Doku elastikiyetini azaltır
|
|
Sertliği azaltır
|
Yazarı kim
YanıtlaSil